Kolorowe skrzydła nad Polską, cz.2

• W tym roku Inspekcja Lotnicza PAŻP obchodzi swoje 60-lecie istnienia i dlatego chcemy przybliżyć wszystkim miłośnikom lotnictwa, ale nie tylko, jej historię. Zapraszamy Was do zapoznania się z serią trzech artykułów „Kolorowe skrzydła nad Polską” autorstwa Tomasza Ossowskiego, które są publikowane co tydzień na pansa.pl. Drugi z nich poniżej!

Sześćdziesiąt lat temu, w strukturach Zarządu Ruchu Lotniczego i Lotnisk Komunikacyjnych została utworzona komórka, której głównym zadaniem jest kontrola z powietrza urządzeń radionawigacyjnych w całej Polsce. Od tego czasu na niebie można zobaczyć kolorowe samoloty pomiarowe, tak zwane „Papugi”.

Pod koniec lat 80-tych P.P. „Porty Lotnicze” zakupiło dwa fabrycznie nowe samoloty Let L-410 UVP-E15 Turbolet w celu zastąpienia przestarzałych Iłów-14 w roli samolotów pomiarowych. Maszyny te otrzymały polskie znaki rejestracyjne SP-TPA i SP-TPB (odpowiednio 3 i 8 listopada 1989 r.) oraz dość konwencjonalne (fabryczne) malowanie, które zrywało z tradycją wyrazistego ubarwienia samolotów pomiarowych. Pilotami L-410 zostali: Henryk Gąciarek, Józef Sztyber, Zbigniew Stroiński, Teodor Markiewicz, Marian Tomaszewski oraz Tadeusz Ręklewski. Pierwszy lot dla nowego właściciela odbył się 30 listopada 1989 r.

Na przełomie 1989 i 1990 roku, po wykonaniu odpowiednich modyfikacji, na L-410 SP-TPA została zainstalowana aparatura pomiarowa ASI 2300, wymontowana uprzednio z Iła-14. Natomiast drugi Turbolet (planowany do wyposażenia w aparaturę Sierra 7701) na początku 1990 r. otrzymał kabinę w konfiguracji pasażerskiej na 17 (pierwotnie 19) miejsc. Niedługo potem SP-TPB został wynajęty przez PZL Warszawa-Okęcie, który w okresie między marcem 1990 a listopadem 1991 roku wykonywał nim loty w Mali na rzecz lokalnych linii Malitas (pierwsze rejsy z pasażerami rozpoczęto w maju 1990 r.). Później samolot był jeszcze na kilka miesięcy wypożyczany przez firmę Turavia (loty z Katowic do Poznania wiosną i latem 1995 r.) oraz PLL LOT (rejsy z Warszawy do Rzeszowa w pierwszej połowie 1996 r.).
Ostatecznie, ze względu na przestarzałą konstrukcję i wysoki pobór prądu, aparatura Sierra 7701 nie była używana na Turbolecie, z wyjątkiem jednego lotu testowego razem z systemem ASI na pokładzie.

Wkrótce kierownikiem komórki pomiarowej został Tadeusz Dalewski, który wcześniej pracował na Iłach-14 jako inspektor pomiarowy. Z jego inicjatywy zmianie uległa nazwa tej komórki. Od czasu szkolenia w USA z obsługi systemu ASI w 1985 roku zaczęto używać terminu „inspekcja lotnicza”, nawiązując do anglojęzycznego określenia wykonywanych zadań (flight inspection). W 1992 r. służba po raz pierwszy oficjalnie otrzymała w swej nazwie człon „Dział Inspekcji Lotniczej”.

W międzyczasie pojawiło się zapotrzebowanie na modernizację systemu kontrolno-pomiarowego. Początkowo planowano unowocześnienie aparatury ASI, jednak ostatecznie zdecydowano się na opracowanie całkiem nowego rozwiązania. W lipcu 1994 roku tego zadania podjęła się polska firma CAS z Łodzi, założona przez Mariusza Postóła. Po dwóch latach pracy, w lipcu 1996 r. wstępna wersja aparatury CFIS 1 przechodziła już kilkudniowe testy na samolocie SP-TPB na lotnisku Łódź-Lublinek.

Rok później oba Turbolety zostały zmodyfikowane w zakładach Let w Kunowicach. Dodano wyjście awaryjne z prawej strony kadłuba, a na SP-TPA dodatkowo zainstalowano autopilota i GPS. Zmieniono też schemat malowania. W marcu 1997 r. SP-TPA otrzymał biało-czerwony kadłub i kolorowy statecznik pionowy, powracając do wyrazistego ubarwienia „pomiarowego”. Z kolei w czerwcu, SP-TPB otrzymał biało-żółto-oliwkowoszary kadłub z niebieskimi elementami na ogonie i silnikach. Po zakończeniu remontu, w samolocie SP-TPB zamontowano równolegle dwie aparatury pomiarowe: ASI 2300 i CFIS 1, co umożliwiło wykonanie testów porównawczych nowego systemu. Być może jeszcze wcześniej obydwie aparatury były na krótko zamontowane także na drugim Turbolecie, choćby podczas oblotu we Wrocławiu pomocy nawigacyjnych w okresie przed lądowaniem samolotu z Janem Pawłem II 31 maja 1997 r., rozpoczynającym kolejną papieską pielgrzymkę do Polski.

System CFIS 1 został odebrany przez PPL 25 listopada 1998 r., a wcześniej zainstalowany na „papudze” SP-TPA (drugi Turbolet latał równolegle jeszcze przez jakiś czas z aparaturą ASI). Pod koniec września tegoż roku polski system otrzymał świadectwo uwierzytelnienia Instytutu Lotnictwa w zakresie pomiarów VOR, natomiast jego certyfikacja została zakończona 30 kwietnia 1999 r. wystawieniem świadectw Instytutu na pozostałe rodzaje pomiarów.

CFIS był bardziej zaawansowany od sprzętu ASI (posiadał m.in. nowocześniejszy komputer) i umożliwiał szybszą inspekcję urządzeń radionawigacyjnych (ILS i markerów MKR, VOR, DME, NDB) oraz systemów łączności VHF. Od 2000 r. aparatura CFIS przechodziła szereg modyfikacji. Wymieniono jednostkę komputerową oraz system GPS, zaktualizowano też oprogramowanie. Końcowego odbioru systemu dokonano pod koniec 2001 r. W tym samym roku, egzemplarz SP-TPB również został wyposażony w autopilota. Do załogi dołączali też kolejni piloci: Wiesław Grott, Andrzej Polech, Andrzej Aniszewski, Jerzy Girgiel, a później Jarosław Rozwód i Mariusz Sosnowski.

Kolejną dużą zmianę Inspekcja Lotnicza przeszła 1 kwietnia 2007 r., kiedy to utworzona została Polska Agencja Żeglugi Powietrznej (PAŻP), jako samodzielna jednostka wydzielona z PPL. W konsekwencji, cała służba pomiarowa razem z samolotami trafiła do komórki w nowej organizacji (zachowując nazwę Dział Operacji Lotniczych z późniejszego okresu w PPL). Zmodyfikowano także oznakowania Turboletów, które otrzymały naklejki z nazwą i logo nowego właściciela.

W trakcie eksploatacji, system CFIS często trafiał także na pokład drugiej „papugi”, natomiast samolot SP-TPA był przebudowywany na wersję pasażerską z 17 fotelami (plus 1 dla personelu pokładowego). W grudniu 2009 r. egzemplarz SP-TPB otrzymał nowe barwy, które upodobniły go do swego „starszego brata”. Czerwony schemat „pomiarowy” został lekko odświeżony poprzez powiększenie kolorowych łuków na cały statecznik pionowy. Samolot otrzymał też namalowane logo Agencji i nazwę „PAPUGA”.

Po dekadzie używania aparatury CFIS, postanowiono zmodernizować system kontroli z powietrza poprzez zakup nowego urządzenia. Wybór padł na produkt AeroFIS niemieckiej firmy Aerodata – nowoczesny, w pełni automatyczny system wykorzystujący do pomiarów stację referencyjną DGPS zamiast teodolitu. W 2010 r. zakupiono dwa zestawy systemu AD-AFIS-130. Pierwszy został zainstalowany na L-410 SP-TPB na przełomie maja i czerwca tegoż roku, kończąc tym samym pracę jedynej w pełni polskiej aparatury pomiarowej firmy CAS (25 maja 2010 miał miejsce ostatni lot kontrolny samolotu z systemem CFIS 1). Równo rok później także drugi Turbolet otrzymał to samo odświeżone malowanie, natomiast w październiku 2011 r. w SP-TPA został zainstalowany ostatni zakupiony egzemplarz systemu AeroFIS.

W 2012 r., w związku ze zużyciem płatowców i trudnością z dostępem do części zamiennych, zapadła decyzja o zastąpieniu „papug” L-410 nowymi samolotami. W konsekwencji, SP-TPB zakończył służbę pomiarową pod koniec czerwca 2015 r., a rok później został sprzedany czeskiej firmie Aeroservis. Drugi Turbolet swój ostatni lot pomiarowy odbył 12 maja 2021 r., natomiast 22 lutego br., już jako OK-TPA, wykonał ostatni lot do Brna, kończąc obecność tego typu w PAŻP.

Decyzja o wycofaniu Turboletów nie oznaczała jednak, że Agencja zostanie pozbawiona możliwości wykonywania swych zadań, gdyż jeszcze w 2013 roku ogłoszono przetarg na nowy samolot pomiarowy. Wybrano model Beechcraft King Air 350 (znany wcześniej jako Super King Air), często używany w tej roli na świecie.

Od grudnia 2014 r. fabrycznie nowa maszyna, pomalowana w aktualnie obowiązujące barwy „inspekcyjne”, przechodziła przebudowę do wersji pomiarowej w zakładach firmy Aerodata w Brunszwiku. Zainstalowano system AD-AFIS-130, przejęty z wycofanego Turboleta SP-TPB. Ukończony samolot został uroczyście zaprezentowany 13 października 2015 r., a 18 listopada na niemieckich znakach D-CFMU przyleciał do Warszawy. Od 2 grudnia użytkowany przez PAŻP King Air posiada już oficjalnie polskie znaki SP-TPU. Po okresie przygotowań, 16 lutego 2016 r. nowy nabytek odbył pierwszy lot techniczny u nowego właściciela, a 8 marca wykonał pierwszy lot pomiarowy.

W odróżnieniu od swojego poprzednika, samolot King Air 350 ma klimatyzowaną i ciśnieniową kabinę, poza tym rozwija większą prędkość i może operować na wyższym pułapie. Nowoczesna awionika Rockwell Collins ProLine 21 pozwala na pełne wykorzystanie możliwości technicznych zamontowanej aparatury pomiarowej. Za sterami samolotu zasiadali: Andrzej i Paweł Polech, Paweł Marciniak, Adam Tarnowski, Jarosław Rozwód, Mariusz Sosnowski oraz Dariusz Krzowski.

Od czasu wejścia do służby siedem lat temu, najnowszy samolot pomiarowy wykonuje ciężką pracę, przeprowadzając kontrole i kalibracje urządzeń radionawigacyjnych (i nie tylko) w Polsce, a także poza granicami kraju. Być może wkrótce pojawi się równolegle druga „Papuga”, co umożliwiłoby zagospodarowanie wolnej aparatury pomiarowej (pozostałej po wycofaniu ostatniego Turboleta) i pozwoliłoby zabezpieczyć wykonywane zadania w czasie przeglądów lub napraw jednej z maszyn. Jednak na chwilę obecną King Air SP-TPU pozostaje jedynym samolotem pomiarowym w Polsce, którego „kolorowe skrzydła” (choć tak naprawdę kadłub) możemy czasem zobaczyć nad naszymi głowami.

Pierwszy artykuł z serii „Kolorowe skrzydła nad Polską, cz.1” jest dostępny tutaj.

Autor artykułu: Tomasz Ossowski
Zdjęcia w artykule wykorzystane za zgodą autora oraz innych osób i instytucji. Przedruk lub wykorzystanie artykułu tylko za zgodą autora!